Oświata w czasach PRL-u

28 kwietnia 1886 roku rozpoczęto w Olsztyniebudowę nowego gmachu gimnazjum. Trwała ona ponad rok, a jej koszt wyniósł ok. 200 tysięcy marek. 30 września 1887 roku nastąpiło uroczyste otwarcie szkoły, a 17 października tego samego roku odbyły się pierwsze zajęcia w nowym budynku. Dzisiaj w tym budynku mieści się I Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza

   W miarę wyzwalania ziem polskich spod okupacji niemieckiej następowało dość szybkie uruchamianie szkół, najczęściej dzięki inicjatywom lokalnych społeczności. Proces ten odbywał się w warunkach ruiny materialnej szkolnictwa i dotkliwych strat kadrowych wśród nauczycieli. W pierwszych latach powojennych nie dokonywano radykalnych zmian w zakresie organizacji szkolnictwa i treściach nauczania, koncentrując się na odbudowie i rozbudowie sieci szkolnej. Jednak już w 1945 roku wprowadzono jednakowy program nauczania dla wszystkich szkół podstawowych, znosząc w ten sposób podział szkoły podstawowej na 3 szczeble programowe i 3 stopnie organizacyjne, narzucone przez podstawę programową z 1932 roku. Dalszym krokiem ku realizacji zasady szkoły jednolitej było zrównanie programu nauczania VII klasy szkoły powszechnej i I klasy gimnazjum, co umożliwiało absolwentom 7-klasowej szkoły podstawowej podejmowanie nauki w II klasie gimnazjum. Rezultatem tych zmian było skrócenie nauki w gimnazjach ogólnokształcących i zawodowych do 3 lat.

   Do roku 1946 powołano wszystkie szkoły wyższe działające na dawnych ziemiach II RP pozostających w granicach państwa polskiego, powołano też kilka nowych uczelni, m.in.: w Toruniu, Lublinie oraz na Ziemiach Zachodnich (Wrocław) i Północnych.

   W pierwszych latach powojennych ustrój szkolnictwa i programy nauczania ulegały nieznacznym tylko modyfikacjom. Podstawą nauczania pozostały programy przedwojenne, obowiązywały też dawne podręczniki. Od końca lat 40. rozpoczęto przygotowania do wielkiej ofensywy ideologicznej w szkolnictwie. Założenia pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkołach miały się opierać na marksistowsko-leninowskich fundamentach. Szkoła miała wyrabiać przekonanie o wyższości socjalizmu, wiązać patriotyzm z internacjonalizmem oraz zaznajamiać ze Związkiem Radzieckim jako głównym partnerem i sojusznikiem Polski Ludowej. Nowe programy nauczania wprowadziły obowiązkową naukę języka rosyjskiego, równocześnie zlikwidowano szkoły prywatne, stopniowo usuwano naukę religii ze szkół. W 1948 roku władze państwowe zrezygnowały z upowszechniania 8-klasowej szkoły podstawowej. Od tej pory podstawą organizacyjną i programową systemu szkolnego miały być decyzje podjęte w 1956 roku: wydłużenie obowiązku szkolnego do 16. roku życia i uznanie za obowiązkowe ukończenie 7 klas szkoły podstawowej, zniesienie egzaminów promocyjnych i egzaminu końcowego w szkołach podstawowych, ponadto przywrócenie religii jako przedmiotu nadobowiązkowego.

   Nowa reforma szkolna, zapoczątkowana ustawą sejmową z dnia 15 lipca 1961 roku wprowadziła 8-klasową szkołę podstawową. Przedłużenie o jeden rok nauki w szkole podstawowej miało umożliwić rozłożenie materiału nauczania na dłuższy okres, a tym samym zmniejszyć zjawisko drugoroczności. Ustawa przedłużała obowiązek szkolny do 17. roku życia. Potwierdziła zasady jednolitości, bezpłatności, publiczności i świeckości instytucji edukacyjnych.

   W 1971 roku rozpoczęto prace nad nowym modelem systemu edukacyjnego, który miał zagwarantować m.in. powszechne wykształcenie średnie. Uchwała sejmu z 1973 roku zapowiadała utworzenia 10-letniej średniej szkoły ogólnokształcącej, jednolitej pod względem programowym, na której będą oparte szkoły zawodowe oraz 2-letnie szkoły specjalizacji kierunkowej, przygotowujące do studiów wyższych. Niezbyt klarowna koncepcja szkoły średniej oraz trudności finansowe państwa sprawiły jednak, że w 1981 roku zaniechano reformy strukturalnej systemu oświatowego.

   Przemiany zapoczątkowane w 1989 roku nie doprowadziły wprawdzie do całościowej przebudowy systemu edukacyjnego, ale spowodowały wiele zmian cząstkowych. W rezultacie zmian w sferze zarządzania oświatą szkoły otrzymały bowiem dość szeroki zakres autonomii, a dyrektorzy i nauczyciele uzyskali uprawnienia do bardziej elastycznej realizacji programów nauczania oraz tworzenia klas autorskich. Do szkół i przedszkoli została wprowadzona nauka religii.

   Zabytkowe gmachy szkół

   Budynek UWM przy ulicy Szrajbera został zbudowany na terenie dawnego cmentarza parafii św. Jakuba. W 1891 roku postawiono neobarokowy gmach - siedzibę rejencji miasta. Budynek spaliła Armia Czerwona w 1945 roku. Po II wojnie światowej budynek został przebudowany i wprowadził się do niego Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Po 1989 roku stał się jednostką WSP. Dziś znajduje się w nim Wydział Sztuki oraz Katedra Socjologii i Instytut Nauk Politycznych UWM.

   Gmach obecnego Urzędu Wojewódzkiego przy ulicy Piłsudskiego został wybudowany w 1895 roku jako szkoła średnia zwana Szkołą Realną. Było to jedno z ciekawszych dokonań neogotyku w Olsztynie. Armia Czerwona spaliła gmach w 1945 roku. Na poziomie piwnic i fragmentarycznie po lewej stronie od wejścia głównego zachowane są szczątki szkoły, a na korytarzu zachowały się sklepienia i filary.